Bir Ramazan günü Malcolm X’in fotoğrafı üzerine

Selim Atalay - STAR

Amerikalı Müslüman liderin fotoÄŸrafından ve yaÅŸamından yansıyanlar…

FotoÄŸrafa, Mübarek Ramazan ve ABD Müslümanları konusunda araÅŸtırma yaparken rastladık... Müslüman lider, Hacı Malcolm X büyük bir camide namaz kılıyordu... Hacı Malik el Åžabbaz diye de anılan Malcolm X’in bu fotoÄŸrafını daha önce görmemiÅŸtik.

Ve daha çok fotoÄŸrafın arka planıyla ilgilendik. Çünkü cami, bizim Ä°stanbul camilerinden birine benziyordu. Yoksa Malcolm sessiz sedasız Ä°stanbul’a mı gelmiÅŸti?

Malcolm X’in 1964’te Hac görevini yerine getirdiÄŸini, hatta kendisini ‘Haccı ifa eden ilk Amerikalı siyah’ olarak nitelediÄŸini biliyoruz. ‘‘Benden önce Hacca giden belki 10 tane Amerikalı vardır’’ diye tahmini vardı ve muhtemelen doÄŸruydu. 1960’larda siyahlar belki kırbaçla köle olarak Ã§alıştırılmıyordu ama vatandaÅŸ da sayılmıyordu. Siyahlar 1960’larda beyazlarla aynı tuvaleti kullanma, aynı lokantada oturup yemek yeme ya da otobüste istediÄŸi yere oturma mücadelesi veriyordu. Hem siyah, hem de Müslüman olmak ise 10 kat daha fazla mücadele demekti. Malcolm X mücadelenin bedelini hayatıyla ödemiÅŸ, Muhammed Ali haksızlıklarla dövüşmek zorunda kalmıştı. 

Peki namaz kılan Malcolm hangi camideydi? Halılardaki motiflerden ya da görüntünün uzak tarafından durum anlaşılmıyordu. 

Daha da tarayınca, bulduk: FotoÄŸraf Kahire’de çekilmiÅŸti. Malcolm Türkiye’ye gelmemiÅŸti. Malcolm Mekke’den sonra Kahire’den baÅŸlayıp, Müslüman Afrika’da 10 ülkeyi ziyaret etmiÅŸti. Üç aya yakın süren bu turda Malcolm bir de günlük tutmuÅŸtu ve Müslümanlar baÅŸta, Afrika’ya dair gözlemlerini kaleme almıştı... 1960’larda Afrika da yeni uyanmaya baÅŸlamıştı ve kıta, SoÄŸuk Savaşın ideolojik çatışmasını siyasi çekiÅŸme, darbeler ve iç kargaÅŸayla yaşıyordu.  

Malcolm’un ‘Mekke Günlükleri’ diye de anılan eseri, 2013’te kısmen kitap olarak yayınlandı. Ancak eserin yayın evine satılması ve gelirinin paylaşımı konusunda Malcolm’un çocukları arasında kavga çıktı. Yayınevi, baskıyı tam yapamadı. Ve kitabın ÅŸimdi baskısı yok. Varsa da dijital ortamda sınırlı eriÅŸimi olan örnekleri var. Malcolm X, 1964 Yazındaki Mekke’yi ve Müslüman Afrika’yı anlatırken, Amerikalı Müslüman toplumu konusunda da ilginç görüşler yansıtmıştı. Bu günlüğün Türkçeye Ã§evrilmesinin yararlı olacağını düşünmekteyiz.

Malcolm X bu ziyaretten döndükten birkaç ay sonra Åžubat 1965’te New York’ta karanlık bir cinayetle öldürüldü. Åžehit edildiÄŸini söylemek, yanlış olmaz. 

ABD siyahları ve din

1960’larda otobüse binme ve oy kullanma mücadelesi veren Amerikalı siyahları iki sosyal güç taşıyordu: Hıristiyanlık ve Ä°slam.

Åžimdi resmi kültürün parçası olan ve tarihi konum verilen Martin Luther King, evanjelist bir rahipti. King, harekete ilk ivmeyi saÄŸladı, sonra öldürüldü. Müslümanlar ise, sistemin dışında kaldılar, ya da dışarıda bırakıldılar. 1970’lerde ise siyahların uyuÅŸturucu ve alt-popüler kültür aldatmacasıyla marjinalleÅŸmesi süreci yaÅŸandı. Siyahlar yasa dışı, toplum dışı oldu. 

Müesses nizam Hıristiyan Siyah Amerika’yı mı tercih etmiÅŸti? Yeni haklarla donatılan  siyahların, baskın Hıristiyan ideoloji altında daha fazla kabul görebileceÄŸi mi düşünülmüştü? Müslümanlığın ABD’de daha yaygın ve güçlü olması mümkün müydü? Ve Ä°slam disiplini ve ahlakı altındaki Müslüman bir siyah Amerika, bugün çok daha farklı bir konumda olmaz mıydı? sorularının cevabının uzunca araÅŸtırılması ve tartışılması gerekiyor.

MALCOLM X ve köklere dönüş

“Atalarımız kaçırılıp beyaz Amerikalı tarafından bu ülkeye getirilmeden önce Müslümandılar. Ä°ÅŸlenen suçları örtmek ve bizim hayvan ya da vahÅŸi olduÄŸumuz izlenimi vermek için bu gerçek yok edildi. Amerika’ya kölelerin getirildiÄŸi ekvator Afrika’sına, Mali’ye Gine’ye uzanan alanda büyük Müslüman imparatorlukları vardı. O yerlerin dini Ä°slam’dı. Biz ÅŸimdi dedelerimizin dinine dönüyoruz.”

Mekke’de Türk hacılar

Malcolm X in Mekke’den yazdığı 25 Nisan 1964 tarihli bir mektup birkaç yıl önce bulundu ve açık artırmaya çıkartıldı. 

Mektubunun başında Hac görevini ifa ettiÄŸini anlatan Malcolm, o sırada Mekke’de dünyadan 226 bin Hacı adayı olduÄŸunu bildiriyor ve devam ediyor: “Mekke’deki yabancı Hacıların en büyük grubu Türkiye’den. 600 den fazla otobüsle yaklaşık 50 bin Türk geldi. Bu da Türkiye’nin Ä°slam’dan uzaklaÅŸtığını iddia eden Batı propagandasını çürütmektedir.’’

2017 AMERÄ°KASI

2017 Amerika’sında ise Müslümanlık, terör ve DEAÅž söylemleriyle bir tutulan, korkutucu ve yabancı bir ‘ideoloji’ durumunda. Devlet açısından Müslümanlar, teröre yatkın olup olmadıklarına bakılması gereken, kuÅŸkulu bir topluluk. Sokak ve toplum düzeyinde ise kuÅŸku, zamana ve yere göre deÄŸiÅŸiyor. Ancak azınlığa hoÅŸgörü gösterilmesinin; yabancının koruyup kollanmasının Amerika’yı Amerika yapan unsur olduÄŸunu bilenler de var. 

Ramazan’dan bir gün önce Portland kentinde trende iki Müslüman kıza sabıkalı ırkçı bir manyak sataÅŸtı. Yolculardan üçü bu manyağı sözle uyarmak istedi. Manyak bıçak çekip, üçünün de boynunu hedef aldı. Emekli bir asker ve bir genç üniversite mezunu öldü. Üçüncü genç, ÅŸans eseri, ama ağır yaralı kurtuldu. Bundan sonra benzer bir olayda aynı kahramanlıkların yapılıp yapılmayacağı ise kuÅŸkulu… Olay sırasında emekli asker can çekiÅŸirken, bir baÅŸka yolcu, bu yaralının elinden yüzüğünü Ã§ekti aldı ve adamın sırt çantasını çaldı. Åžimdi bu manyak aranıyor…